eISSN: 1897-4309
ISSN: 1428-2526
Contemporary Oncology/Współczesna Onkologia
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Supplements Addendum Special Issues Editorial board Reviewers Abstracting and indexing Subscription Contact Instructions for authors Publication charge Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
SCImago Journal & Country Rank
1/2010
vol. 14
 
Share:
Share:
Review paper

BCL-XL as a tumour prognostic factor?

Bożenna Kaczmarek-Borowska
,
Szymon Zmorzyński
,
Agata Filip
,
Jacek Wojcierowski

Współczesna Onkologia (2010) vol. 14; 1 (7–10)
Online publish date: 2010/02/25
Article file
- BCL-XL jako czynnik.pdf  [0.11 MB]
Get citation
 
PlumX metrics:
 
Wstęp
Apoptoza, inaczej programowana śmierć komórki, odpowiada za prawidłowy przebieg rozwoju embrionalnego oraz utrzymanie homeostazy dojrzałego organizmu. Do programowanej śmierci komórki dochodzi zarówno w warunkach fizjologicznych, jak i w stanach chorobowych [1]. Kluczową rolę w regulacji apoptozy odgrywa rodzina białek BCL-2, do której należą zarówno białka proapoptotyczne – BAX, BAD, BID, BIK, jak i antyapoptotyczne – BCL-2 i BCL-XL [2]. Białka tej rodziny są ewolucyjnie konserwatywne i charakteryzują się obecnością co najmniej jednej z czterech domen homologii (BCL-2 homology domains; BH1-BH4). Domena BH3 białek proapoptotycznych jest odpowiedzialna za ich właściwości promujące śmierć [3]. Interakcja domeny BH3 z hydrofobową szczeliną utworzoną przez domeny BH1, BH2, BH3 antyapoptotycznych białek rodziny BCL-2 neutralizuje śmiercionośną aktywność białek proapoptotycznych [4]. Zdolność białek rodziny BCL-2 do heterodimeryzacji jest niezbędna w kontroli życia lub śmierci komórki.
Do podstawowych szlaków indukcji apoptozy należą: szlak aktywacji receptora śmierci (zewnątrzpochodna droga aktywacji) i droga mitochondrialna (wewnątrzpochodna) [1, 5–7] (ryc. 1.). Droga receptorowa jest związana z obecnością receptorów powierzchniowych, zwanych receptorami śmierci, takich jak FAS (receptor CD95, APO-1), receptor dla insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-R1), receptor dla czynnika martwicy nowotworów (TNF-R1) oraz antygeny zgodności tkankowej DR3 (APO-3), DR4 (APO-2) i DR5 [8]. Cząsteczki te są białkami przezbłonowymi, charakteryzują się podobieństwem strukturalnym i funkcjonalnym oraz indukują programowaną śmierć komórki poprzez wiązanie się ze swoistymi naturalnymi ligandami.
Po połączeniu z odpowiednim ligandem sygnał proapoptotyczny jest przekazywany do wnętrza komórki, a dalej do jądra. Sygnały te powodują aktywację prokaspazy 8, a ta z kolei uruchamia całą kaskadę innych kaspaz odpowiedzialnych za rozkład białek wewnątrzkomórkowych. Enzymy te powodują proteolizę białkowych substratów w miejscu reszty karboksylowej kwasu asparaginowego. Wyróżnia się kaspazy indukujące (kaspaza 8, 9, 10) oraz efektorowe (kaspaza 3, 6, 7), które w końcowej fazie apoptozy doprowadzają do całkowitej dezintegracji komórki. Szlak mitochondrialny przesyłania sygnału do apoptozy rozpoczyna się uwalnianiem z przestrzeni międzybłonowej mitochondriów cytochromu C i innych polipeptydów. Zależy on od zwiększenia przepuszczalności błony mitochondrialnej [9]. W regulacji tego procesu biorą udział białka błonowe, należące do rodziny BCL-2 (BAX, BAK, BAD, BID, BIM), które doprowadzają do uwolnienia z mitochondrium do cytoplazmy cytochromu C, gdzie łączy się on z białkiem APAF-1 i prokaspazą 9, doprowadzając do aktywacji kaspaz [10]. Transkrypcja genów kodujących białka, zlokalizowana w błonie mitochondriów, podlega aktywacji przez TP53. Cytochrom C wraz z prokaspazą 9 oraz czynnikiem APAF-1 tworzy strukturę zwaną apoptosomem. Apoptosom z kolei aktywuje kaspazy wykonawcze za pośrednictwem kaspazy inicjującej 9. Kaspazy wykonawcze są odpowiedzialne za śmierć komórki, która następuje w wyniku proteolizy białek cytoszkieletu i błon komórkowych, białek odpowiedzialnych za organizację przestrzenną DNA oraz samego DNA [4, 11, 12]. Często sygnał apoptotyczny jest przekazywany do mitochondrium poprzez wzbudzenie, modyfikację i przemieszczenie proapoptotycznych białek, które mają tylko domenę BH3, np.: BID, BAD, BIM, BLK, HRK. Aktywowane białka, zawierające tylko domenę BH3, ułatwiają tworzenie heterodimerycznych kompleksów z proapoptotycznymi białkami rodziny BCL-2 typu multi-domain, czyli mającymi więcej niż jedną domenę homologii. BCL-XL ma odpowiednio domeny BH1, BH2 i BH3. Mutacje w jednej z domen znoszą antyapoptotyczną funkcję BCL-XL [13]. Białka proapoptotyczne ułatwiają tworzenie porów albo kanałów jonowych w błonie mitochondrium. Wynikiem tych procesów jest uwolnienie z przestrzeni międzybłonowej mitochondrium do cytozolu czynników apoptotycznych, takich jak cytochrom C, białko Smac/DIABLO i endonukleazy G [14]. Uwalnianie tych czynników może być zahamowane przez białka antyapoptotyczne rodziny BCL-2. Dalsze losy komórki zależą od wzajemnych relacji ilościowych między białkami proapoptotycznymi i antyapoptotycznymi. W przypadku przewagi białek proapoptotycznych dochodzi do obniżenia potencjału błonowego mitochondrium, zwiększenia przepuszczalności tej błony oraz wpływu wspomnianych czynników apoptotycznych [4].

Funkcja BCL-XL
Gen BCL-XL u człowieka zmapowano na chromosomie 20 (20q11.21). Został on sklonowany przez Boise w 1993 r. [15]. W wyniku alternatywnego wycinania intronów może on kodować kilka izoform. Najważniejsze z nich to proapoptotyczne białko BCL-XS (short, zbudowane z 170 aminokwasów) i BCL-XL (long, zawierające 233 aminokwasy) o działaniu antyapoptotycznym. BCL-XL zostało wykryte w dojrzałych strukturach tkankowych, głównie w mózgu, gdzie jego ekspresja jest znacznie większa niż BCL-2, a BCL-XS występuje przede wszystkim w grasicy [16, 17]. Molekuły BCL-XL mają zdolność hamowania apoptozy przez zapobieganie zmianom przepuszczalności i/lub przez częściową stabilizację bariery, jaką stanowi zewnętrzna błona mitochondrialna. Stabilizacja błony znosi uwalnianie cytochromu C, zapobiegając w ten sposób aktywacji prokaspazy 9 [18–20].
Istnieje kilka mechanizmów, za pomocą których BCL-XL może hamować apoptozę, indukowaną przez różne czynniki. BCL-XL „wycisza” ekspresję proapoptotycznego genu BID, tworzy heterodimery z cząsteczkami proapoptotycznymi, hamuje powstawanie wolnych rodników tlenowych, utrzymuje stały potencjał błony mitochondrialnej oraz hamuje uwalnianie cytochromu C. Ekspresja BCL-XL podlega stymulacji w wyniku działania przekaźników ze szlaku STAT3 (signal transduction and activator of transcription 3), co może powodować wzrost oporności na apoptozę [21]. Zhang i wsp. wykazali w badaniach in vivo, że jednakowa ekspresja dwóch antagonistycznych białek – BAX i BCL-XL w komórkach epitelialnych nerek promuje przeżycie komórek [22].
Do funkcji BCL-XL należą: zmniejszanie wrażliwości na promieniowanie UV, zmniejszenie wrażliwości na leki cytostatyczne, ograniczenie zapotrzebowania na czynniki wzrostu/cytokiny, hamowanie anoikis – formy apoptozy indukowanej utratą kontaktu komórka/komórka bądź komórka/macierz zewnątrzkomórkowa [19, 23].

Ekspresja BCL-XL
BCL-XL jako białko błony mitochondrialnej promuje przeżycie komórek przez regulowanie elektrycznej i osmotycznej homeostazy w odpowiedzi na różne bodźce. Badanie ekspresji genów regulujących apoptotyczną śmierć komórki może odgrywać istotną rolę w ustaleniu wrażliwości komórek nowotworowych na chemioterapię. W badaniach na mysich liniach komórkowych Minn wykazał, że ekspresja BCL-XL chroni komórki przed apoptozą, znacząco redukuje cytotoksyczność bleomycyny, cisplatyny, etopozydu, winkrystyny oraz wpływa na odpowiedź zależną od dawki leków [24]. Nadekspresja BCL-XL w komórkach guza indukuje oporność na leczenie chemiczne i może być ważnym wskaźnikiem odpowiedzi na chemioterapię [24]. Badania Simoniana dowodzą, że BCL-XL lepiej ochrania komórki przed apoptozą indukowaną przez cytostatyki niż BCL-2 [25].
W dostępnym piśmiennictwie większość prac oceniających ekspresję BCL-XL dotyczyła badań na liniach komórkowych.
Zwiększoną ekspresję białka BCL-XL stwierdzono w wielu nowotworach, takich jak: rak piersi, prostaty [26], trzustki, jelita grubego, jajnika, w chłoniakach, białaczkach, czerniakach oraz nowotworach głowy i szyi [27–32]. Ekspresja białka BCL-XL wiąże się z krótszym czasem przeżycia chorych na raka trzustki [28]. W liniach komórkowych raka jajnika wykazano, że zwiększenie ekspresji BCL-XL wiąże się z opornością na cisplatynę i taksol [33]. Nadekspresja genu BCL-XL, warunkująca zahamowanie apoptozy, obserwowana jest również w niedrobnokomórkowym raku płuca [20, 34] i w raku wątrobowokomórkowym [35] oraz wiąże się ze złym rokowaniem [20, 34, 35]. Nadekspresja BCL-XL jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym w niedrobnokomórkowym raku płuc [36] i raku jelita grubego, ponieważ może świadczyć o złym rokowaniu i oporności na leczenie chemiczne [1]. Badania Watanabe i wsp. wykazały, że BCL-XL jest markerem prognostycznym w raku wątrobowokomórkowym, a nadekspresja genu kodującego to białko wiąże się z krótszym czasem przeżycia chorych [35]. Ekspresja Her-2/Neu zwiększa ekspresję BCL-XL w komórkach raka piersi i zwiększa oporność komórek na tamoksyfen [37]. Regulacja aktywności genu BCL-XL może odbywać się poprzez strategię antysensu, która indukuje apoptozę oraz zmniejsza oporność komórek na chemioterapię [38].
Ekspresja genu BCL-XL jest regulowana przez kilka czynników transkrypcyjnych, m.in. przez rodzinę białek STAT (signal transducers and activators of transcription), NF-B (nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells), białka ETS (E-twenty six protein), GATA, PAX3 (paired box protein 3) oraz kompleks PAX3/FKHR (forkhead homolog 1 rhabdomyosarcoma), BRN-3 (brainiac protein-3) [26].
Jako antagoniści BCL-XL zastosowanie znalazły różne niebiałkowe związki chemiczne. Nakashima i wsp. wykazali, że tetrokarcyna A hamuje antyapoptotyczną funkcję białek BCL-XL i BCL-2. Tetrokarcyna A w połączeniu z przeciwciałami anty-FAS, czynnikiem nekrozy nowotworów (tumour necrosis factor  – TNF-), staurosporyną lub białkiem BAX indukuje apoptozę. Tetrokarcyna A hamuje wpływ białek z rodziny BCL-2 na mitochondria, co skutkuje indukowaną przez FAS utratą potencjału błony zewnętrznej mitochondriów i uwolnieniem cytochromu C [39]. Z kolei antymycyna A, stosowana jako antybiotyk lub środek przeciwgrzybiczy, wykazuje cechy domeny BH3 i selektywnie indukuje apoptozę w komórkach z nadekspresją BCL-XL. Jej domena BH3 może wiązać się z domenami białka BCL-XL, blokując ich aktywność [40]. BCL-XL i inne nowe molekularne markery kancerogenezy mogą okazać się dość istotne w wyborze terapii przeciwnowotworowej [41].

Podsumowanie
Proces apoptozy, odgrywający istotną rolę w kancerogenezie i embriogenezie, znajduje się pod kontrolą białek rodziny BCL-2. Ich ekspresja w komórkach nowotworu powoduje gorsze rokowanie. Antyapoptotyczne białko BCL-XL jest inhibitorem programowanej śmierci komórki oraz zapobiega zmianom w zewnętrznej błonie mitochondrialnej. Poznanie molekularnych szlaków kierujących apoptozą komórek nowotworowych stwarza nowe możliwości leczenia oraz umożliwia opracowanie nowych metod terapii nowotworów. Sterowanie białkami z rodziny BCL-2, a w szczególności BCL-XL może stanowić nieocenione narzędzie badawcze we współczesnej onkologii.

Piśmiennictwo
1. Schulze-Bergkamen H, Ehrenberg R, Hickmann L, et al. Bcl-x(L) and Myeloid cell leukaemia-1 contribute to apoptosis resistance of colorectal cancer cells. Word J Gastroenterol 2008; 14: 3829-40.
2. Krzyżowska M, Winnicka A, Niemiałowski M. Regulacyjna rola białek BCL-2 i BAX w procesie apoptozy w produktywnym zakażeniu myszy BALB/c wirusem ektromelii. Medycyna Wet 2007; 63: 1490-3.
3. Bcl-2 proteins: master switches at the intersection of death signaling and the survival control by Raf kinases. Bcl-2 proteins: master switches at the intersection of death signaling and the survival control by Raf kinases. Biochim Biophys Acta 2004, 1644: 149-58.
4. Opiela J, Kątska-Książkiewicz L. Rola białek BCL-2 w kontroli apoptozy w pęcherzykach jajnikowych. Biotechnologia 2006; 72: 90-96.
5. Adams JM, Cory S. The BCL-2 protein family: arbiters of cell survival. Science 1998; 281: 1322-6.
6. Grądzka I. Apoptoza: decyzja należy do mitochondrium. Post Bioch 2000; 46: 2-16.
7. Okada H, Mak TW. Pathways of apoptotic and non-apoptotic death in tumor cells. Nat Rev Cancer 2004; 4: 592-603.
8. Pączek L, Foroncewicz B. Tolerancja immunologiczna – wiodącym problemem transplantologii XXI wieku. Post Nauk Med 2003; 1-2: 40-44.
9. Green DR, Reed JC. Mitochondria and apoptosis. Science 1998; 281: 1309-12.
10. Gupta S. Molecular steps of death receptor and mitochondrial pathways of apoptosis. Life Science 2001; 69: 2957-64.
11. Smolewski P, Grzybowska O. Regulacja procesu apoptozy komórek w celach terapeutycznych – dotychczasowe doświadczenia i perspektywy. Acta Hematologica Polonica 2002; 33: 393-401.
12. Joza N, Kroemer G, Penninger JM. Genetic analysis of the mammalian cell death machinery. Trends Gen 2002; 142-9.
13. Kang MH, Reynolds CP. Bcl-2 inhibitors: targeting mitochondrial apoptotic pathways in cancer therapy. Clin Cancer Res 2009; 15: 1126-32.
14. Tilly JL. Commuting the death sentence: how oocytes strive to survive. Nature Rev 2001; 2: 828-48.
15. Boise LH, Gonzalez-Garcia M, Postems CE, et al. BCL-XL a BCL-2 related gene that functions as a dominant regulator of apoptotic cell death. Cell 1993; 74: 597-608.
16. Gonzalez-Garcia M, Perez-Ballestro R, Ding L, Duan L, Boise LH, Thompson CB, Nunez G. BCL-XL is the major BCL-X mRNA from expressed during murine development and its product localizes to mitochondria. Development 1994; 120: 3033-42.
17. Motoyama M, Wang F, Roth KA, et al. Massie cell death of immature hematopoietic cell land neurons in BCL-XL-deficient mice. Science 1995; 267: 1506-10.
18. Gottlieb E, Vader Heiden MG, Thompson CG. Bcl-x(L) prevents the initial decrease in mitochondrial membrane potential and subsequent reactive oxygen species production during tumor necrosis factor alpha-induced apoptosis. Mol Cell Biol 2000; 20: 5680-9.
19. Grad JM, Zeng XR, Boise LH. Regulation of Bcl-xL: a little bit of this and a little bit of STAT. Curr Opin Oncol 2000; 12: 543-9.
20. Groeger AM, Esposito V, De Luca A, et al. Prognostic value of immunohistochemical expression of p53, bax, Bcl-2 and Bcl-xL in resected non-small-cell lung cancers. Histopathology 2004; 44: 54-63.
21. Epling-Brunette PK, Liu JH, Cartlett-Falcone R, et al. Inhibition of STAT3 signaling leads to apoptosis of leukemic large granular lymphocytes and decreased Mcl-1 expression. J Clin Incest 2001; 107: 351-362.
22. Zhang J, Yang J, Liu J. Role of Bcl-xL induction in HGF-mediated renal epithelial cell survival after oxidant stress. Int J Clin Exp Pathol 2008; 1: 242-53.
23. Liu R, Page C, Beidler DR, Wicha MS, Nún~ez G. Overexpression of Bcl-x(L) promotes chemotherapy resistance of mammary tumors in a syngeneic mouse model. Am J Pathol 1999; 155: 1861-7.
24. Minn AJ, Rudin CM, Boise LH, Thompson CB. Expression of bcl-xL can confer a multidrug resistance phenotype. Blood 1995; 86: 1903-10.
25. Simonian PL, Grillot DA, Nun~ez G. Bcl-2 and Bcl-XL can differentially block chemotherapy-induced cell death. Blood 1997; 90: 1208-16.
26. Chen N, Chen X, Huang R, et al. BCL-xL is a target gene regulated by hypoxia-inducible factor-1{alpha}. J Biol Chem 2009; 284: 10004-12.
27. Olopade OI, Adeyanju MO, Safa AR, Hagos F, Mick R, Thompson CB, Recant WM. Overexpression of BCL-x protein in primary breast cancer is associated with high tumor grade and nodal metastases. Cancer J Sci Am 1997; 3: 230-7.
28. Talar-Wojnarowska R, Małecka-Panas E. Rola wybranych białek regulujących proces apoptozy w raku trzustki. Gastroenterol Pol 2004; 11: 75-80.
29. Marone M, Ferrandina G, Macchia G, Mozzetti S, de Pasqua A, Benedetti-Panici P, Mancuso S, Scambia G. Bcl-2, Bax, Bcl-x(L) and Bcl-x(S) expression in neoplastic and normal endometrium. Clin Cancer Res 1998; 4: 517-24.
30. Bairey O, Zimra Y, Shaklai M, Okon E, Rabizadeh E. BCL-2, BCL-XL, BAX and BAK expression in short – and long – live patients with diffuse large b-cell lymphomas. Clin Cancer Res 1999; 5: 2860-6.
31. Horita M, Andreu EJ, Benito A, Arbona C, Sanz C, Benet I, Prosper F, Fernandez-Luna JL. Blockade of the Bcr-Abl kinase activity induces apoptosis of chronic myelogenous leukemia cells by suppressing signal transducer and activator of transcription 5-dependent expression of Bcl-xL. J Exp Med 2000; 191: 977-84.
32. Pena JC, Thompson CB, Recant W, Vokes EE, Rudin CM. Bcl-xL and Bcl-2 expression in squamous cell carcinoma of the head and neck. Cancer 1999; 85: 164-70.
33. Liu JR, Fletcher B, Page C, HU C, Nunez G, Baker V. Bcl-xL is expressed in ovarian carcinoma and modulates chemotherapy-induced apoptosis. Gynecol Oncol 1998; 70: 398-403.
34. Shabnam MS, Srinivasan R, Wali A, Majumdar S, Joshi K, Behera D. Expression of p53 protein and the apoptotic regulatory molecules Bcl-2, Bcl-XL, and Bax in locally advanced squamous cell carcinoma of the lung. Lung Cancer 2004; 45: 181-8.
35. Watanabe J, Kushihata F, Honda K, Sugita A, Tateishi N, Mominoki K, Matsuda S, Kobayashi N. Prognostic significance of BCL-XL in human hepatocellular carcinoma. Surgery 2004; 135: 604-12.
36. Karczmarek-Borowska B. Ekspresja wybranych białek i genów antyapoptycznych oraz genu supresorowego P53 w niedrobnokomórkowym raku płuca. Akademia Medyczna, Lublin 2006.
37. Kumar R, Mandal M, Lipton A, Harvey H, Thompson CB. Overexpression of HER2 modulates bcl-2, bcl-XL, and tamoxifen-induced apoptosis in human MCF-7 breast cancer cells. Clin Cancer Res 1996; 56: 2422-7.
38. Quian J, Zou Y, Rahman JS, Lu B, Massion PP. Synergy between phosphatidylinositol 3-kinase/Akt pathway and Bcl-xL in the control of apoptosis in adenocarcinoma cells of the lung. Mol Cancer Ther 2009; 8: 101-9.
39. Nakashima T, Miura M, Hara M. Tetrocarcin A inhibits mitochondrial functions of Bcl-2 and suppresses its anti-apoptotic activity. Cancer Res 2000; 60: 1229-35.
40. Huang Z. BCL-2 family proteins as targets for anticancer drug design. Oncogene 2000; 19: 6627-31.
41. Ghaneh P, Kawesha A., Evans JD, Neoptolemos JP. Molecular prognostic markers in pancreatic cancer. J Hepatobiliary Pancreat Surg 2002; 1: 1-11.
Copyright: © 2010 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.