eISSN: 1897-4252
ISSN: 1731-5530
Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska/Polish Journal of Thoracic and Cardiovascular Surgery
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Supplements Editorial board Reviewers Abstracting and indexing Contact Instructions for authors Publication charge Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
SCImago Journal & Country Rank
3/2009
vol. 6
 
Share:
Share:

PRAWO I ETYKA W MEDYCYNIE
Are patients informed about the degree of risk of an operation suggested by the doctor?

Konrad Wroński
,
Jarosław Cywiński
,
Adam Depta
,
Roman Bocian
,
Adam Dziki

Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2009; 6 (3): 307–312
Online publish date: 2009/09/23
Article file
- 018.pdf  [0.19 MB]
Get citation
 
 
Wstęp
We współczesnej medycynie dobrze zaplanowany i wykonany zabieg operacyjny pozwala skutecznie leczyć chorych. Wykonanie radykalnego zabiegu operacyjnego w chirurgii onkologicznej może być przyczyną wystąpienia u chorego kalectwa pooperacyjnego. Dlatego przed wykonaniem każdego zabiegu operacyjnego lekarz ma prawny obowiązek przeprowadzenia z pacjentem nie tylko rozmowy, w której wyjaśni mu cel i rodzaj operacji, jakiej chory ma zostać poddany, ale także poinformowania o stopniu ryzyka i możliwych powikłaniach planowanej operacji.
Pacjenci korzystający ze świadczeń medycznych w zakładach opieki zdrowotnej są chronieni przez prawa pacjenta [1–9]. Jednym z podstawowych praw pacjenta jest prawo do informacji o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego [10–14]. Akty prawne mówiące o tym prawie zostały zapisane w:
- Ustawie o zakładach opieki zdrowotnej,
- Ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty,
- Kodeksie etyki lekarskiej.

Cel pracy
Celem pracy była ocena przestrzegania przez lekarzy prawa pacjenta do informacji o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego.

Materiał i metody
Sondaż poświęcony przestrzeganiu prawa pacjenta do informacji o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego został przeprowadzony w sierpniu i wrześniu 2008 roku wśród pacjentów przebywających w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. dr. Mikołaja Pirogowa w Łodzi, którzy byli poddani zabiegowi operacyjnemu w różnych szpitalach.
W celu przeprowadzenia sondażu przygotowano ankiety. Wypełnienie ankiety było dobrowolne i anonimowe. Kwestionariusz ankiety zawierał 8 pytań zamkniętych. Przed rozdaniem każdej ankiety pytano chorego, czy wyraża zgodę na udział w badaniu i czy był poddany w swoim życiu zabiegowi operacyjnemu. Po otrzymaniu pozytywnej odpowiedzi pacjentom wręczano ankietę do wypełnienia.
Grupę badaną stanowiło 500 pacjentów przebywających na oddziałach i leczących się w poradniach Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr. Mikołaja Pirogowa w Łodzi, które wyraziły zgodę i poprawnie wypełniły ankietę.
Niezbędne obliczenia przeprowadzone zostały za pomocą pakietów STATISTICA 7.1 i EXCEL 2008.

Wyniki
W badaniu uczestniczyło 500 osób, w tym 274 kobiety, co stanowiło 54,8% ogółu badanych, i 226 mężczyzn, co stanowiło 45,2% ogółu badanych. Wiek osób, które zostały poddane badaniu, najczęściej zawierał się w przedziale od 45 do 65 lat, co stanowiło 68% ogółu ankietowanych pacjentów. W grupie tej osoby z wykształceniem średnim stanowiły 62,8% ogółu badanych. 440 (88%) pacjentów, którzy wzięli udział w ankiecie, pochodziło z miasta zamieszkanego przez więcej niż 500 000 mieszkańców (tab. I).
Z badania ankietowego wynika, że w grupie respondentów dominowali pacjenci korzystający z gabinetu lekarskiego co pół roku (301 pacjentów – 60,2% ogółu ankietowanych) (tab. II), natomiast w przypadku korzystania z usług szpitala dominowali pacjenci korzystający z jego usług rzadziej niż raz w roku (73% ogółu pacjentów) (tab. III).
491 (98,2%) respondentów uznało, że zostało dobrze poinformowanych przez lekarza o rodzaju zabiegu operacyjnego, który miał być u nich wykonany (ryc. 1.). Wśród 500 ankietowanych 322 (64,4%) odpowiedziało, że otrzymało wyczerpującą informację o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego, natomiast 178 (35,6%) stwierdziło, że nie zostało poinformowanych o ryzyku przeprowadzonego zabiegu operacyjnego (ryc. 2.).
W grupie badanych kobiet 169 (61,7%) ankietowanych podało, że otrzymało wyczerpujące informacje o stopniu ryzyka przeprowadzonej operacji, a 105 (38,3%) kobiet uznało, że nie otrzymało od lekarzy informacji o stopniu ryzyka przeprowadzonego zabiegu operacyjnego (tab. IV). Wśród 226 mężczyzn biorących udział w badaniu 73 (32,3%) uznało, że nie otrzymało od lekarza informacji na temat ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego, natomiast 153 (77,7%) było innego zdania (tab. IV). Różnice w udziałach w poszczególnych grupach (zarówno mężczyzn, jak i kobiet) okazały się statystycznie nieistotne (p > 0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearsona 0,06).
W badaniu nie stwierdzono zależności istotnej statystycznie pomiędzy wiekiem ankietowanych pacjentów a otrzymaną informacją o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego (p > 0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearsona 0,11) (tab. V).
Nie stwierdzono również zależności istotnej statystycznie między wykształceniem pacjentów a otrzymaną informacją na temat ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego (p > 0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearsona 0,06) (tab. VI).
W analizie statystycznej badania nie stwierdzono także zależności między miejscem zamieszkania ankietowanych a otrzymaną informacją o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego (p > 0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearsona 0,05) (tab. VII).

Omówienie
Wyniki przeprowadzonej ankiety wśród pacjentów przebywających w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. dr. Mikołaja Pirogowa w Łodzi wskazują na poważny problem związany z przestrzeganiem przez lekarzy prawa pacjenta do informacji o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego. Okazuje się, że aż 35,6% ankietowanych wskazywało na brak informacji od lekarza o stopniu ryzyka proponowanej operacji.
Prawo do informacji o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego jest jednym z podstawowych praw pacjenta przebywającego w publicznym bądź niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej. Prawo to musi być bezwzględnie przestrzegane przez lekarzy.

Prawne aspekty związane z udzielaniem informacji o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego
Przed każdą operacją lekarz ma obowiązek przeprowadzenia rozmowy z chorym i wyjaśnienia mu celu i rodzaju zabiegu operacyjnego, a także poinformowania chorego o korzyściach i ewentualnym ryzyku, jakie wiąże się z wybraną metodą leczenia. Rzetelna informacja o ryzyku i skutkach zabiegu operacyjnego jest jednym z podstawowych praw pacjenta.
Informacje przekazywane przez lekarza pacjentowi na temat proponowanego zabiegu operacyjnego i ewentualnego ryzyka związanego z proponowaną interwencją medyczną muszą być przekazane w sposób prosty i zrozumiały dla chorego. Pacjent musi świadomie brać udział w swoim leczeniu i być informowany na bieżąco o swoim stanie zdrowia. Akty prawne dotyczące tej kwestii zostały zapisane w artykule 13 Kodeksu etyki lekarskiej:
„1. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia.
2. Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały.
3. Lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych i spodziewanych korzyściach związanych z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego.”
oraz w artykule 31 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty:
„1. Lekarz ma obowiązek udzielić pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.
2. Lekarz może udzielać informacji, o której mowa w ustępie 1, innym osobom tylko za zgodą pacjenta. (...)
5. Obowiązek lekarza, określony w ustępie 1, dotyczy także pacjentów, którzy ukończyli 16 lat.
6. Jeżeli pacjent nie ukończył 16 lat lub jest nieprzytomny bądź niezdolny do zrozumienia znaczenia informacji, lekarz udziela informacji przedstawicielowi ustawowemu, a w razie jego braku lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe – opiekunowi faktycznemu pacjenta.
7. Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania.
8. Ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o opiekunie faktycznym, należy przez to rozumieć osobę wykonującą, bez obowiązku ustawowego, stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo swój stan psychiczny pieczy takiej wymaga.”
W sytuacji, gdy chirurg chce wykonać u chorego skomplikowany, a zarazem ryzykowny zabieg operacyjny, musi o tym poinformować pacjenta i uzyskać od niego pisemną zgodę na przeprowadzenie takiej procedury medycznej. Mówi o tym artykuł 34 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty:
„1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody.
2. Przed wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ustępie 1, lekarz ma obowiązek udzielenia mu informacji zgodnie z artykułem 31 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.”
Po przedstawieniu pacjentowi informacji o rozpoznaniu choroby, stanie jego zdrowia i proponowanym zabiegu operacyjnym włącznie z ryzykiem, jakie się z nim wiąże, pacjent ma prawo do wyrażenia zgody lub do odmowy proponowanej metody leczenia. Mówi o tym artykuł 19 ustęp 1 punkt 3 Ustawy o zakładach opieki zdrowotnej:
„Pacjent ma prawo do: wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy po uzyskaniu odpowiedniej informacji.”
W prawie polskim zostały opisane sytuacje, w których lekarz nie ma obowiązku przekazywać informacji na temat rozpoznania i złego rokowania choremu. Akty prawne dotyczące tej kwestii zostały zapisane w artykule 31 ustęp 3 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty:
„3. Na żądanie pacjenta lekarz nie ma obowiązku udzielać pacjentowi informacji, o której mowa w ustępie 1.”
oraz w artykule 16 Kodeksu etyki lekarskiej:
„1. Lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego zdrowia bądź o leczeniu, jeśli pacjent wyraża takie życzenie. Informowanie rodziny lub innych osób powinno być uzgodnione z chorym.
2. W przypadku chorego nieprzytomnego lekarz może udzielić dla dobra chorego niezbędnych informacji osobie, co do której jest przekonany, że działa ona w interesie chorego.
3. W przypadku pacjenta niepełnoletniego lekarz ma obowiązek informowania jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego.”

Podsumowanie
Lekarz ma prawny obowiązek informowania pacjentów o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego w sposób prosty i zrozumiały dla chorego. Brak takiej informacji powoduje, że pacjent nie uzyskał pełnej informacji na temat planowanego zabiegu operacyjnego, a zgoda wyrażona na zabieg operacyjny przez chorego jest nieważna. Lekarz wykonujący zabieg operacyjny bez zgody chorego może zostać pozwany przez pacjenta z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej z artykułów zapisanych w Kodeksie cywilnym.
Zakres informacji udzielony przez lekarza o stopniu ryzyka proponowanego zabiegu operacyjnego powinien ograniczyć się przede wszystkim do przedstawienia typowych powikłań. Lekarz nie ma obowiązku przedstawiania wszystkich bardzo rzadkich i nietypowych powikłań, które mogą wystąpić po wykonaniu danego zabiegu operacyjnego.
Piśmiennictwo
1. Wroński K, Cywiński J, Okraszewski J, Bocian R. Autonomia pacjenta w opiece zdrowotnej. Ginekol Prakt 2008; 1: 22-26.
2. Wroński K. Prawa pacjenta. Nowotwory 2007; 3: 326-332.
3. Wroński K. Znajomość praw pacjenta przez osoby chore leczone w Klinice Chirurgii Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Onkol Pol 2007; 2: 75-83.
4. Ostrowska A. Prawa pacjenta. Antidotum 1996; 6-8: 86-90.
5. Boratyńska M, Konieczniak P. Prawa pacjenta. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2001.
6. Nestorowicz M. Prawo medyczne. Toruń 2000.
7. Mikołajczyk S. Prawa pacjenta: wymagania i oczekiwania w stosunku do personelu medycznego. Wydawnictwo Medix, Poznań, 1994.
8. Waller DB. The surgical oncology patient: provider obligations and legal rights. Nurs Clin North Am 2001; 36: 617-623.
9. Brady Wagner L.C.: Clinical ethics in the context of language and cognitive impairment: rights and protections. Semin Speech Lang 2003; 24: 275-284.
10. Liang BA. Medical information, confidentiality, and privacy. Hematol Oncol Clin North Am 2002; 16: 1433-1447.
11. Goodare H, Smith R. The rights of patients in research (editorial, comment). BMJ 1995; 310: 1277-1278.
12. Liszewska A. Problem zgody pacjenta jako dylemat aksjologiczny. Prawo i Medycyna 1999; 1: 85-89.
13. Safjan D. Prawo pacjenta do informacji o rozpoznaniu i prognozowanych metodach leczenia. Antidotum 1993; 1: 26-28.
14. Nowicki M. Europejska Konwencja Praw Człowieka, wybór orzecznictwa. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998.
Wykaz wykorzystanych aktów prawnych
I. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 30 sierpnia 1991 roku z późniejszymi zmianami.
II. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku z późniejszymi zmianami.
III. Kodeks etyki lekarskiej.
Copyright: © 2009 Polish Society of Cardiothoracic Surgeons (Polskie Towarzystwo KardioTorakochirurgów) and the editors of the Polish Journal of Cardio-Thoracic Surgery (Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska). This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.