Zarys dokonań naukowych profesora Wiktora Feliksa Szokalskiego

Wiktor Feliks Szokalski (1811–1891) z powodu trudnej sytuacji historycznej na ziemiach polskich XIX wieku kształcił się poza ich granicami, w Niemczech i Francji. Konieczność podporządkowywania się obcym zwierzchnikom miała negatywny wpływ na sytuację uniwersytetów, działalność naukową i edukację w tamtym okresie. Po odbyciu studiów i szkoleń wrócił do kraju, gdzie kontynuował swoje badania, kształcąc kolejne pokolenia specjalistów. Był znanym lekarzem, naukowcem, spo-łecznikiem i nauczycielem. Autor ponad 200 prac naukowych. Nazywany jest ojcem polskiej okulistyki. W niniejszym artykule przedstawiamy rys działalności naukowej uczonego.
W 1828 roku Wiktor Feliks Szokalski rozpoczął studia lekarskie na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego [1]. Z powodów politycznych był zmuszony przerwać je w trakcie trzeciego roku nauki i wyemigrował do Niemiec [1, 2]. Tam kon-tynuował studia i w 1834 roku uzyskał tytuł doktora medycyny, broniąc pracę O twarzy Hipokratesa (De facie Hippocratica) [1]. Brak możliwości praktykowania zawodu na ziemiach niemieckich był powodem przeprowadzki do Paryża. Tam uczony po raz trzeci podjął studia na kierunku lekarskim i szczególnie zainteresował się okulistyką. Był uczniem i asystentem światowej sławy okulisty Juliusza Siechela [1, 3]. W 1839 roku po raz drugi zyskał tytuł doktora po napisaniu rozprawy doktorskiej O podwójnym widzeniu jednoocznym lub podwójnym widzeniu w jednym oku (La diplopie unioculaire ou la doublevision d „un oeil) [1, 2]. W tym czasie prowadził również wykłady, seminaria i kursy, pisał artykuły m.in. do czasopisma „L’Esculape” oraz był członkiem wielu towarzystw medycznych [3]. Przedłożywszy rozprawę O ośrodkach mózgowych funkcji wzrokowej, wy-grał konkurs na stanowisko kierownika w nowo utworzonej Katedrze Oftalmologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednak ze względów politycznych nie doszło do objęcia stanowiska [2].
W latach 50. XIX wieku powrócił do Polski, gdzie po raz kolejny musiał zdać egzamin lekarski. Został konsultantem, a później Lekarzem Naczelnym Instytutu Oftalmicznego w Warszawie [1, 2].
Prężny rozwój okulistyki w Europie niejako wymusił konieczność zmian na ziemiach polskich. Niezbędnym elementem było stworzenie podręcznika okulistyki dla studentów i lekarzy. Zadania podjął się Wiktor Szokalski, który w 1870 roku w Warszawie wydał pierwszy polski podręcznik okulistyki pt. Wykład chorób przyrządu wzrokowego człowieka [1, 4].
Po kilku latach pracy dzieło składało się z 2 tomów i zawierało 370 drzeworytów. Stanowiło wówczas jedyne polskie fachowe kompendium wiedzy okulistycznej. W podręczniku autor stworzył i usystematyzował polskie słownictwo okulistyczne. Szo-kalski opisał w nim również do dziś aktualne badanie pola widzenia wraz z określeniem jego granic i ubytków. Określił, w jaki sposób należy przeprowadzać badanie dna oka, oraz scharakteryzował cechy prawidłowego dna. Przedstawił wiele metod pomiaru ostrości wzroku i badania siatkówki. Poruszał tematykę ślepoty, niedowidzenia, światło-wstrętu oraz fotopsji. Zaobserwowane i opisane przez Szokalskiego zjawisko wystąpienia światłowstrętu, który był przyczyną powstania bólu u osób niewidomych, do dziś pozostaje niewyjaśnione [1, 4, 5].
Wybitne odkrycia Wiktora F. Szokalskiego znacząco wyprzedzały epokę, w której żył i działał. Zauważył, że do powstawa-nia wrażeń wzrokowych dochodzi przy współudziale siatkówki i ośrodków mózgowych oraz że można sztucznie wywołać wrażenia wzrokowe i barwne w mózgu bez bezpośredniego pobudzenia siatkówki. Jest to obecnie przedmiotem badań nad tzw. sztucznym widzeniem [1]. W dziele O odczuwaniu kolorów w stanie fizjologicznym i patologicznym oka opisał swoje spostrzeżenia dotyczące dziedziczenia zaburzeń widzenia barwnego [1, 3]. Zaobserwował też, że wadę tę przenoszą kobiety, a częściej chorują mężczyźni [1]. W 1864 roku Szokalski przedstawił przyrząd swojego pomysłu do mierzenia wrażliwości siat-kówki na światło. Współcześnie podobną technikę wykorzystuje się podczas perymetrii statycznej [1]. Był prekursorem kon-cepcji nieświadomości. W pracy Fantazyjne objawy zmysłowe przedstawił oryginalną teorię snów na wiele lat przed Zygmun-tem Freudem [2].
Wiktor F. Szokalski był autorem ponad 200 artykułów publikowanych w języku polskim, niemieckim i francuskim o tema-tyce okulistycznej chirurgicznej, ale też z zakresu fizjologii, anatomii, historii medycyny [1–3]. Życie Wiktora Feliksa Szokalskiego wzbudza zainteresowanie i szacunek w środowisku lekarskim do dziś. Był człowiekiem niezwykle zaangażowanym w rozwój nauki, który równocześnie bezintere-sownie niósł pomoc chorym.

OŚWIADCZENIA

Autorki deklarują brak konfliktu interesów.
Praca nie uzyskała finansowania zewnętrznego.
Zgoda Komisji Bioetycznej nie była wymagana.

Piśmiennictwo